Met ex- Dutchbatter Adje Anakotta rijden we in de beginnende mist naar de voet van de heuvel waar we de klim beginnen naar OP (observatiepost) Foxtrot net iets buiten Srebrenica waar hij begin ’95 gewond raakte. Onderweg passeren we de gedenksteen ter nagedachtenis van Raviv van Renssen, de soldaat die daar op 8 juli 1995 is omgekomen. OP Foxtrot is volledig in mist gehuld als we aankomen, slechts de zandzakken, resten van prikkeldraad en een prefab gebouwtje zijn de overblijfselen van het kleine complex. Vanuit Foxtrot konden de Dutchbatters de stellingen van de Serven in de gaten houden. Wat mij opviel is dat de militairen die op de OP zaten slechts een route naar boven en naar beneden konden rijden met hun YPR. Zouden de servische eenheden de weg blokkeren dan was er geen uitweg mogelijk. Adje vertelde dat ze vanuit de OP aan de kant van het niet bezette gebied bussen vol toeristen zagen die foto’s van Foxtrot maakten.

In Srebrenica zie je nog steeds de gevolgen van de oorlog; stuk geschoten gebouwen, kogelgaten en sporen van granaatinslagen. Bij elke stap die ik daar deed was ik me bewust van het drama dat zich daar heeft afgespeeld en was de gedachte die ik had bij elke vrouwelijke inwoner die ik tegenkwam “waarschijnlijk is jouw hele familie omgekomen bij de genocide“. Het leed is van de gezichten van de inwoners af te lezen en elke dag worden zij geconfronteerd met die afschuwelijke dag op 11 Juli 1995. Steeds spookte er door mijn hoofd hoe kon in 1993 deze stad als “safe area” worden uitgeroepen. Juist deze stad die in een vallei ligt, omringd door heuvels en bergen waarin zowel de bewoners als de Dutchbatters zich als vissen in een fuik gevoeld moeten hebben.
Doordat vele moslims naar Srebrenica vluchtten, leidde dit tot een enorme overbevolking en een tekort aan voedsel en medische hulp.

In Potočari bezoeken we het memorial centre en de begraafplaats.
In het memorial centre en de omliggende gebouwen was een deel van het VN bataljon Dutchbat gestationeerd. Nu is er een deel ingericht met een permanente foto expositie. Aan de wanden hangen zeer confronterende foto’s en niets wordt hier weggelaten of mooier gemaakt. Het is zoals het was, of het nu gaat om gevonden lichamen, de confrontatie van Mladic en Karremans of de grafitti van de Dutchbatters. In een oorlog worden beslissingen genomen en daden verricht, en het is net aan welke kant je staat of je dit als goed of slecht percipieert. Doordat het memorial centre alles laat zien zal dit voor de nabestaanden en Dutchbatters zeer emotioneel en confronterend zijn maar juist dat kan er voor zorgen dat ze het gesprek met elkaar aangaan en elkaar daardoor beter leren begrijpen en gezamenlijk het leed te verwerken.

Tegenover het memorial centre ligt de begraafplaats waar nu meer dan 6000 mannen herbegraven zijn. Nog steeds duurt de zoektocht naar vermiste mannen voort. Het was zeer indrukkwekkend om al die graven te zien. Het is niet voor te stellen dat deze mannen in koelen bloede zijn geëxecuteerd.
Pal tegenover de begraafplaats is een klein winkeltje dat beheerd wordt door een van “de vrouwen van Srebrenica”. Elke dag kijkt zij uit op het enorme leed dat haar en duizenden andere vrouwen zijn overkomen.